Substancje (towary) niebezpieczne to takie materiały i przedmioty, których przewóz jest zabroniony albo dopuszczony jedynie na zasadach określonych w aktach prawnych ADR (ang. The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road).
Umowa ADR sporządzona w Genewie 30 września 1957 r. opracowana i wydana przez Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego, ratyfikowana została przez Polskę w roku 1975. Przepisy te nowelizowane są w dwuletnim cyklu (z początkiem każdego roku nieparzystego). W razie zaistnienia bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa publicznego uczestnicy przewozu, powinni niezwłocznie poinformować służby ratownicze oraz udostępnić im informacje potrzebne do przeprowadzenia odpowiednich działań.
Oprócz przepisów ADR istnieją również inne normy prawne, dotyczące pozostałych rodzajów transportu. W transporcie kolejowym jest to Regulamin RID (Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych - z fr. Reglement concernant le transport Internationale ferroviaire des marchandises Dangereuses), w transporcie morskim - Kodeks IMDG (międzynarodowy kod przewozu towarów niebezpiecznych w formie opakowanej, droga morską, ang. International Maritime Dangerous Goods Code), w transporcie lotniczym - Instrukcje Techniczne IATA/DGR (Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Powietrznego - przepisy dotyczące towarów niebezpiecznych, ang. International Air Transport Association - Dangerous Goods Regulations), natomiast w Żegludze śródlądowej - Umowa AND (Europejskie porozumienie w sprawie międzynarodowych przewozów materiałów niebezpiecznych śródlądowymi drogami wodnymi, ang European Agreement concerning the international Carriage of Dangerous goods by Inland Waterways).
Innymi przepisami są:
- Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r. w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych;
- Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych;
- Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym.
Szereg rozporządzeń reguluje również przepisy w sprawie, np. świadectwa dopuszczenia pojazdów do przewozu towarów niebezpiecznych [4], wysokości wynagrodzeń członków komisji egzaminacyjnej prowadzący kurs dla kierowców przewożących przesyłki niebezpieczne, w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa [5], formularza listy kontrolnej, w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia [6] czy parkingów, na które są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne.
Przewóz pojazdów i zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 12 ton, w tym pojazdów transportujących materiały niebezpieczne, jest objęty okresowymi ograniczeniami i zakazami ruchu. Ograniczenia i zakazy ruchu, niektórych pojazdów na drogach reguluje Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007 roku w sprawie okresowych ograniczeń oraz zakazu ruchu. Zakaz ruchu pojazdów na drogach, na terenie kraju obowiązuje od godziny 8.00 do 22.00 w dni ustawowo wolne od pracy oraz w okresie wakacyjnym.
Najważniejszym celem tych przepisów jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa przewozów poprzez zastosowanie najlepszych, zharmonizowanych w skali światowej standardów technicznych oraz stworzenie spójnego systemu regulacji. Przewozy towarów niebezpiecznych podlegają szeregowi wymogów i ograniczeń prawnych. Dzięki międzynarodowym przepisom transport po krajach Europejskich jest łatwiejszy i bardziej ergonomiczny. Wszystkie te działania podnoszą poziom sprawności funkcjonowania transportu, bezpieczeństwa oraz umożliwia prowadzenie kontroli drogowych i granicznych. Najlepiej świadczą o tym dane statystyczne GUS-u: w latach 2005-2009 najszybciej rosła liczba samochodów o ładowności 15 ton i więcej (ponad dwukrotny wzrost) oraz samochodów o ładowności w przedziale od 10 ton do 14,9 tony (o 43,2%), co miało związek ze znacznym rozwojem transportu międzynarodowego.
Materiały niebezpieczne przewozi się w opakowaniach ze specjalnym znakiem (certyfikatem opakowania). Litera w kodzie (X, Y, Z) określająca wytrzymałość opakowania, powinna odpowiadać grupie pakowania materiału. Nalepki ostrzegawcze powinny mieć postać kwadratu obróconego o kąt 45 stopni (romb), o długości boku co najmniej 100mm. Przy nieznacznych gabarytach przesyłki wymiary można zmniejszyć, ale tylko pod warunkiem, że nalepki pozostaną bardzo dobrze widoczne. Duże pojemniki do przewozu materiałów luzem (DPPL), o pojemności większej niż 450 litrów należy oznakować i okleić nalepkami ostrzegawczymi po dwóch przeciwległych stronach. Materiały niebezpieczne podzielone są na klasy:
Klasa 1. Substancje i przedmioty wybuchowe
Obejmuje materiały stałe, ciekłe lub mieszaniny tych substancji, które w wyniku reakcji chemicznej wydzielają gazy o takiej temperaturze, ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą spowodować zniszczenia w otaczającym środowisku. Oznacza się je nalepką ADR Nr 1 (Rys. 1)
Rys.1 Nalepka ADR - Substancje i przedmioty wybuchowe
Klasa 2. Gazy
Substancje należące do tej klasy podzielono na kilka grup zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi (Tab. 1) i oznacza się je odpowiednio (Rys. 2).
Nr2.1 Nr2.1 Nr2.2 Nr2.2 Nr2.3
Rys. 2 Nalepki ADR - Gazy
Nr 2.1 - palne(niebezpieczeństwo ognia); Nr 2.2 - niepalne i nietrujące; Nr 2.3 - trujące
- A - duszące
- O - utleniające
- F - palne
- T - trujące
- TF - trujące, palne
- TC - trujące, żrące
- TO - trujące, utleniające
- TFC - trujące, palne, żrące
- TOC - trujące, utleniające, żrące
Klasa 3. Substancje ciekłe zapalne
Do klasy tej zalicza się materiały, które:
- w temperaturze 50° C mają prężność pary nie większą niż 300 kPa (3 bary),
- w temperaturze 20° C, pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa nie znajdują
- się całkowicie w stanie gazowym,
- ich temperatura zapłonu jest nie wyższa niż 61° C.
Materiały ciekłe oznacza się nalepkami przedstawionymi na rysunku 3.
Rys. 3 - Nalepki ADR - Materiały ciekłe zapalne (niebezpieczeństwo ognia)
Klasa 4.1. Materiały stałe zapalne, samoreaktywne i materiały wybuchowo odczulone
Do klasy tej należą substancje łatwo zapalne, substancje samoreaktywne stałe lub ciekłe oraz materiały wybuchowe stałe odczulone. Oznacza się je odpowiednią nalepką ADR (Rys. 4).
Rys. 4 Nalepka ADR – Substancje stałe zapalne, samoreaktywne i materiały wybuchowo odczulone
Klasa 4.2. Materiały samozapalne
Nalepką ADR (Rys. 5) oznacza się mieszaniny i roztwory, które w zetknięciu z powietrzem, nawet w niewielkich ilościach, zapalają się w ciągu kilku minut. Do tej grupy zaliczyć należy także materiały samonagrzewające się oraz mieszaniny i roztwory, które w zetknięciu z powietrzem są podatne na samonagrzewanie.
Rys. 5 Nalepka ADR – Materiały samozapalne
Klasa 4.3. Substancje wytwarzające w kontakcie z wodą gazy zapalne
Do tej klasy tej zalicza się substancje, które reagując z wodą wydzielają gazy palne, tworzące wraz z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Należą do niej również przedmioty zawierające powyższe materiały. Nalepki ADR typowe dla tych materiałów zamieszczono na rysunku 6.
Rys. 6 Nalepki ADR – Materiały wytwarzające w kontakcie z wodą gazy zapalne
Klasa 5.1. Materiały utleniające
To grupa substancji, które nie zawsze są palne, ale wskutek wydzielania tlenu mogą powodować zapalenie lub podtrzymywanie palenia innej substancji. W klasie tej znajdują się również przedmioty zawierające powyższe materiały, a oznacza się je nalepką ADR zgodną z rysunkiem 7.
Rys. 7 Nalepka ADR – Materiały utleniające
Klasa 5.2. Nadtlenki organiczne
Nalepką ADR Nr 5.2 (Rys. 8) oznacza się substancje podatne na rozkład egzotermiczny w normalnej lub podwyższonej temperaturze. Jest on wynikiem kontaktu z zanieczyszczeniami np. kwasami, związkami metali ciężkich, aminami; tarcia lub uderzenia. W wyniku rozkładu mogą wydzielać się szkodliwe lub palne gazy albo ich opary.
Rys. 8 Nalepka ADR – Nadtlenki organiczne
Klasa 6.1. Materiały trujące
Do substancji trujących zalicza się wszystkie materiały, które w skutek wdychania, przenikania przez skórę lub połknięcia (nawet w małych ilościach), mogą spowodować utratę zdrowia lub śmierć człowieka. Materiały te oznacza się nalepką ADR przedstawioną na rysunku 9.
Rys. 9 Nalepka ADR – Materiały trujące
Klasa 6.2. Materiały zakaźne
Jeśli materiały (produkty) zawierają patogeny, czyli drobnoustroje włącznie z wirusami, bakteriami, pasożytami i grzybami, które mogą wywoływać choroby zakaźne u ludzi czy zwierząt, to oznacza się je poniższą nalepką ADR (Rys. 10)
Rys. 10 Nalepka ADR – Materiały zakaźne
Klasa 7. Materiały promieniotwórcze
Przesyłki i opakowania zbiorcze zawierające materiały promieniotwórcze zalicza się do jednej z trzech kategorii, w zależności wskaźnika transportowego (TI) i poziomu promieniowania:
- I-BIAŁA – Przesyłki o wartości (TI) = 0 i o maksymalnym poziomie promieniowania nie większym niż 0,005 mSv/h (mili Siwert na godzinę),
- II-ŻÓŁTA – Przesyłki o wartości (TI) wyższym niż 0 lecz nie większym od 1 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,005 mSv/h, lecz nie większym niż 0,5 mSv/h,
- III-ŻÓŁTA – Przesyłki o wartości (TI) wyższym niż 1 lecz nie większym od 10 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,5 mSv/h, lecz nie większym niż 2 mSv/h.
Każdej z ww. kategorii przyporządkowano odpowiednią nalepkę ADR (Rys. 11). Jeżeli wskaźnik transportowy odpowiada warunkom jednej kategorii, zaś poziom promieniowania na powierzchni odpowiada warunkom innej kategorii, to sztuka przesyłki lub opakowanie zbiorcze powinny być zakwalifikowane do kategorii wyższej.
Nr7A Nr7B Nr7C
Rys. 11 Nalepki ADR – Materiały promieniotwórcze
Nr 7A – materiały promieniotwórcze w opakowaniu kategorii I – białe,
Nr 7B – materiały promieniotwórcze w opakowaniu kategorii II – żółtej,
Nr 7C – materiały promieniotwórcze w opakowaniu kategorii III – żółtej.
Klasa 8. Materiały żrące
W grupie tej znajdują się substancje, które wskutek działania chemicznego wejdą w kontakt i atakują tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej. Substancje te w razie wycieku mogą uszkodzić lub zniszczyć pozostały towar, środki transportu, a także spowodować inne zagrożenia. Oznacza się je odpowiednią nalepką ADR, którą przedstawia rysunek 12.
Rys. 12 Nalepki ADR – Materiały żrące
Klasa 9. Materiały i przedmioty niebezpieczne
Jeśli zagrożenie, związane z przewożonymi materiałami nie daje się przypisać do żadnej z opisanych powyżej klas, należy użyć nalepki ADR nr 9 (Rys. 13) Oznacza się nią pozostałe materiały i przedmioty niebezpieczne sklasyfikowane poniżej.
Rys. 13 Nalepki ADR – Materiały i przedmioty niebezpieczne
- M1 - Materiały, które wdychane w postaci drobnego pyłu, mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia
- M2 - Materiały i przyrządy, które w razie pożaru mogą tworzyć dioksyny
- M3 - Materiały wydzielające pary zapalne
- M4 - Akumulatory litowe
- M5 - Przedmioty ratownicze
- M6 - M8 - Materiały zagrażające środowisku
- M9-M10 - Materiały o podwyższonej temperaturze
- M11 - Inne materiały stwarzające zagrożenie podczas przewozu
Opracował
mgr inż. Przemysław Sobkowiak
Bibliografia
- Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r.,(Dz. Urz. UE L 260z dnia 30.09.2008r.)
- Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671, z 2004r. Nr 96, poz.959, Nr 97, poz. 962, Nr 173, poz. 1808, z 2005r. Nr 90, poz.757, Nr 141, poz. 1184, z 2006r. Nr 249, poz. 1834 oraz z 2007r. nr 176, poz. 1238 i Nr 192, poz. 1381).
- Ustawa z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym, (Dz. U. z 2007r. Nr 125, poz. 874, z późn. Zm.).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz. 2011, z 2005r. Nr 187, poz. 1572 oraz z 2010r. Nr 137, poz.917)
- Rozporządzenie w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr 200, poz. 1654)
- Rozporządzenie w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia( Dz. U. Nr 161, poz. 1567)
- K. Grzegorczyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne. Transport w praktyce, Błonie 2011, s. 386.
- Z. Jóźwiak, Logistyka transportu ładunków niebezpiecznych na przykładzie miasta Gryfino, Logistyka 6/2010, Poznań, s.3.
- Zielińska S.M., ADR 2005-2007. Transport samochodowy towarów niebezpiecznych, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2005
